Konsekwencje zmiany płacy minimalnej

Wśród zwolenników płaca minimalna uchodzi za ważny instrument oddziaływania państwa na rynek pracy i gospodarkę. Twierdzą oni, że dzięki temu zmniejszają się dysproporcje dochodowe wśród pracujących, spada ubóstwo, płaca minimalna zabezpiecza interesy pracownika ją otrzymującego (szczególnie w regionach o wyższym bezrobocie oraz gdzie duży pracodawca jest monopolistą na rynku pracy), a także może przełożyć się na wyższe świadczenie emerytalne w przyszłości. Z punktu widzenia makroekonomicznego – dla całej gospodarki i budżetu państwa – korzyści dotyczą tego, że najsłabiej zarabiający i tak wydają swoje dochody niemalże w całości, więc otrzymując wyższą płacę minimalną, tak czy inaczej przeznaczą ją na wydatki konsumpcyjne. W ten sposób pobudzą PKB, nakręcając popyt konsumpcyjny i w skali Polski są to co najmniej o setki milionów złotych rocznie. Budżet także odnotowuje korzyści – wyższa płaca minimalna oznacza wyższe podatki i składki (związane z zatrudnieniem), które trafiają bezpośrednio do budżetu, ale wyższa płaca minimalna to również pośrednia korzyść w postaci wyższych wpływów do budżetu z tytułu VAT (najważniejsze źródło dochodów budżetu państwa). Co więcej, rosnąca płaca minimalna może stanowić zachętę do podjęcia pracy dla tych, którzy dotychczas jej nie szukali.

Brzmi jak rozwiązanie idealne?
Czy zatem płaca minimalna oraz jej indeksacja nie mają żadnych słabości?

W ostatnich dziesięciu latach (tj. w okresie 2012-2022) płaca minimalna wzrosła o ponad 100% (z poziomu 1500 do 3010 PLN), podczas gdy płace średnie zwiększyły się o 78% w sektorze przedsiębiorstw (z 3728 do 6653 PLN) i o 68% w gospodarce narodowej (z 3522 do 6346 PLN). W tym samym czasie tzw. wydajność pracy (liczona jako wartość PKB przypadająca na jednego pełnozatrudnionego) wzrosła o 78%. Oznacza to, że zmiany płacy minimalnej trochę oderwały się od zmian makroekonomicznej efektywności pracy, podczas gdy to właśnie ona powinna przekładać się na zmiany w wynagrodzeniach. Dobrze oddają to zmiany płacy przeciętnej i właśnie wydajności pracy, które są stosunkowo zbieżne. Co dotyczy płacy minimalnej, w kolejnych ujęciach rok do roku, tj. 2022-2023 oraz 2023-2024 płaca minimalna zmienia się rocznie o blisko 19,5%. Trudno oczekiwać takiego samego wzrostu PKB lub wydajności pracy. Co się zatem dzieje w takiej sytuacji? Gdy rośnie płaca minimalna w oderwaniu od wzrostu wydajności pracy, pojawia się tzw. spirala płacowo-kosztowa: gdy wzrasta wynagrodzenie minimalne, to inni pracownicy otrzymujące wyższe płace (niż minimalne) zaczynają się domagać zwiększania swoich wynagrodzeń. W ten sposób rosnące koszty pracy przedsiębiorcy próbują przerzucić na konsumenta podnosząc ceny, a to oznacza inflację w skali makroekonomicznej, z którą właśnie mamy do czynienia. Inflacja jest tym wyższa, im bardziej wzrost wynagrodzeń odkleja się od ilości dóbr i usług, których dostarcza gospodarka.

Warto także przedstawić płacę minimalną w relacji do płacy średniej. Na rysunku 2. wyraźnie widać, że płaca minimalna stanowi relatywnie coraz większą część płacy średniej – na tle płacy przeciętnej w gospodarce narodowej w 2007 roku było to 35%, w latach 2009-2011: 41%, w kolejnych okresach już w przedziale 44-47%, a w ostatnich latach przekracza 50%, szczególnie mocno w 2023 roku (57%). Ten proces spłaszczania się struktury wynagrodzeń z perspektywy przedsiębiorstwa i motywowania pracowników jest niedobry. Prowadzi on do tego, że pracownik najsłabiej wynagradzany wcale nie musi mieć motywacji do bardziej wydajnej pracy, ponieważ jego wynagrodzenie i tak wzrośnie w kolejnym roku. Tymczasem inni pracownicy, lepiej wynagradzani muszą „zapracować” na swoje podwyżki. Może to poniekąd przypominać opisany przez Willarda Cochrane’a kierat rynkowy (ang. technology treadmill) – pracownik zarabiający więcej niż płacę minimalną „biegnie coraz szybciej, ale nie przyspiesza” (czyt. pracuje coraz lepiej i bardziej wydajnie, ale jego płaca w porównaniu z innymi nie rośnie, ponieważ ci inni go przeganiają).